La comma
El sursilvan – sco era en auters lungatgs neolatins – ein las reglas arisguard la comma buc aschi strictas sco p.ex. el tudestg.
La comma mettan ins ...
• en construcziuns che cuntegnan in'enumeraziun, sch'ils plaids vegnan buca colligiai cun e/ed ni cun ni.
Els han magliau, cantau e saltau l'entira sera.
Il schiember, il larisch, il pégn ed il tieu ein quater plontas principalas da nies uaul.
Jeu vegn oz, damaun e pusmaun tier tei.
• en construcziuns che consistan da pliras parts (construcziuns coordinadas), sche quellas vegnan buca colligiadas cun e/ed ni cun ni.
Linard suna la ghitara, Lea conta e l'entira classa teidla plein attenziun.
Il bab telefonescha, la mumma legia in cudisch ed ils affons fan giugs.
• en construcziuns che consistan da pliras parts (construcziuns structuradas), sche quellas vegnan colligiadas cun conjuncziuns sco p.ex. denton, sche, nua che, perquei che, avon che, cura che, malgrad che, schebein che.
Nus havein vuliu gidar, el ha denton buca vuliu acceptar nies agid.
Ti has aunc buca detg a mi, sche ti vegns a gentar dumengia.
Ella ei buca vegnida a scola, perquei ch'ella era malsauna.
Saveis vus, nua ch'ella stat?
El ei ius a luvrar, malgrad ch'el ha mal il tgau.
Ins metta era ina comma ...
• el discuors direct per separar il discuors dalla construcziun explicativa.
«Berna ei la capitala dalla Svizra», declara la scolasta.
«Astgein nus ir a pausa?», damondan ils scolars.
«Vegni a tscheina!», di la mumma.
• en construcziuns relativas cul pronom il qual, la quala, cumbinaus cun ina preposiziun.
Seregordas ti dalla dunna, culla quala jeu havevel saltau alla fiasta dil vitg?
• per separar construcziuns intercaladas (messas denteren) ni apposiziuns (attributs descriptivs) dalla construcziun principala.
Il delinquent, in um da circa 40 onns, ei vegnius arrestaus.
Gino Clavuot, il rapper engiadines, senumna Snook.
• per separar allocuziuns (per adressar il plaid ad enzatgi) ed interjecziuns.
Aita, teidla inaga.
Juhui, damaun havein nus liber.
• sch'ins vul metter in ni plirs plaids en ina posiziun speciala per far resortir els.
La musica, quei ei mia gronda pissiun.
Durmir, quei savess jeu adina.
Remarcas:
Ei vegn buca mess ina comma ella construcziun structurada cun che ed ella construcziun relativa cul pronom che.
Sas ti che Ramona tschontscha era romontsch?
Quei ei il scolast che dat l'auter onn scola a vus.
Denton:
Sche la proposiziun subordinada preceda la principala, mettan ins ina comma.
Ch'il Grischun ei il sulet cantun triling, sai jeu.